Görmemiş İnsana Ne Denir? Toplumsal Körlüğün Sosyolojik Anatomisi
Toplumu anlamaya çalışan bir araştırmacı olarak sık sık şu soruyla karşılaşırım: “Görmemiş insana ne denir?” Bu soru, yalnızca bireysel bir eleştiri değil; aynı zamanda bir toplumun değerler sistemine, ahlak anlayışına ve sosyal beklentilerine dair ipuçları taşır. Görmemiş insan ifadesi, Türk kültüründe çoğunlukla bir davranış biçimini yargılamak, ölçüsüzlüğü ya da kibri ima etmek için kullanılır. Fakat bu basit ifade, derin bir sosyolojik yapıya da işaret eder: görgü, statü, güç, cinsiyet ve aidiyetin kesiştiği bir noktaya.
Görmemişliğin Sosyolojik Kökleri
“Görmemiş insan” tanımı, aslında bir tür toplumsal körlük anlatısıdır. Görmemek, burada bilgi eksikliğinden değil; görse bile anlamlandıramamaktan, empati kuramamaktan kaynaklanır. Sosyolojide bu durum, kültürel sermaye eksikliğiyle açıklanır. Pierre Bourdieu’nun kavramsallaştırdığı biçimiyle, kültürel sermaye yalnızca bilgi değil, davranış biçimlerini, estetik algıları ve sembolik değerleri de kapsar. Bir insan, bu sermayeden yoksunsa; görse bile anlamlandıramaz, dokunsa bile hissedemez.
Bu bağlamda “görmemiş insan”, yalnızca bireysel değil, toplumsal bir üründür. Büyüdüğü çevre, aldığı eğitim, maruz kaldığı değerler bütünü, onun dünyayı nasıl gördüğünü belirler. Bu yüzden, “görmemişlik” aslında bir tür sosyalleşme eksikliğidir. İnsan, toplumsal deneyimlerle olgunlaşır; görgü, saygı, sınır gibi kavramları öğrenir. Görmemiş insan, bu deneyimlerden yoksun kalmış bireydir.
Toplumsal Normlar ve “Görmek” Kültürü
Toplum, bireyleri belli normlara göre şekillendirir. Bu normlar, hangi davranışın makbul, hangisinin ayıp olduğunu belirler. “Görmemiş” olmak, işte bu sınırların dışında davranmayı ifade eder. Birine gösteriş yapmak, kendi statüsünü abartılı biçimde sergilemek ya da başkalarının deneyimlerini küçümsemek, bu tanımın içine girer.
Bu davranış biçimi, çoğu zaman görülme arzusunun bir sonucudur. Toplum tarafından uzun süre görünmez kılınan birey, bir noktada görünür olmanın hazzını kontrolsüzce yaşar. Sosyolojik olarak bu, “gecikmiş görünürlük sendromu” olarak adlandırılabilecek bir durumdur.
Eril kültürlerde bu durum sıklıkla “erkeklik performansı” olarak görülür. Erkek, gücünü kanıtlamak, statüsünü göstermek zorundadır. Kadın ise, daha çok ilişkisel bağlar üzerinden var olur; statü değil, uyum ve aidiyet onun için belirleyici olur. Böylece görmemişlik bile cinsiyetlendirilir.
Erkeklerin Yapısal, Kadınların İlişkisel Dünyası
Toplumsal roller, “görmemişliğin” biçimini de belirler. Erkekler genellikle yapısal işlevlere odaklanır: üretmek, kazanmak, sahip olmak. Kadınlar ise ilişkisel bağlara yönelir: anlam kurmak, paylaşmak, hissetmek. Bu farklılık, görmemişliğin nasıl tezahür ettiğini de etkiler.
Bir erkek için “görmemişlik”, güçle ya da parayla gösteriş yapmak olabilir. Statü sembollerine aşırı bağlılık, “başardım” duygusunun ölçüsüz dışavurumudur. Kadınlarda ise “görmemişlik” çoğu zaman duygusal onay arayışıyla, ilişkisel üstünlük kurma çabasıyla kendini gösterebilir.
Toplum, erkeğin gösterişini “başarı”, kadınınkini “ayıp” olarak kodladığında, bu dengesizlik kültürel olarak yeniden üretilir. Böylece “görmemiş” insan, aslında toplumsal eşitsizliklerin sessiz aynası haline gelir.
Görmemek: Bireysel Körlükten Toplumsal Eleştiriye
“Görmemiş insana ne denir?” sorusuna verilen yanıt, toplumun değer haritasını da ortaya koyar. Görmemek, burada bir eksiklik değil, bir körleşme biçimidir. İnsan, kendi deneyimi dışındaki hayatları anlamadığında, empati kuramadığında “görmemiş” olur.
Bu körlük, sadece bireysel değil, kurumsal bir sorundur da. Eğitimde, medyada, siyasette “ötekini” görmemek, aynı körlüğün genişletilmiş hâlidir. Toplum, farklılıkları görmezden geldikçe, kendi insanlığını da eksiltir.
Sonuç: Görmeyi Öğrenmek
Bir insanı “görmemiş” diye yargılamak kolaydır. Zor olan, onu görmeyi öğrenmektir. Her birey, kendi deneyimlerinin ürünü olarak şekillenir; görgü, incelik, empati sonradan öğrenilen şeylerdir. Toplum, bu öğrenme sürecine alan açabildiği ölçüde olgunlaşır.
Bu yazıyı okurken kendinize şu soruyu sorun: “Ben kimleri görmedim?”
Yorumlarda, kendi toplumsal deneyimlerinizi, gözlemlerinizi ve bu kavrama dair düşüncelerinizi paylaşın. Çünkü görmek, anlamanın ilk adımıdır; anlamak ise insan olmanın en derin biçimi.